Prehistorik dönemde
yaşayan mağara insanları ve onların farklı nedenlerle, karşısındaki rakiplerini
korkutma amaçlı veya öldürdükleri hayvanların ruhlarını huzura erdirmek için
kullandıkları maskeler (hayvan kafatasları) varmış. Daha yakın zamanlardan da
örnek verecek olursak barbarlar (Vikinglerin) ve daha çağdaş kabileler, Slavlar
gibi, hayvan maskelerini ve boynuzları düşmanlarda korku yaratmak veya dini ve
ritüel amaçlı kullanırlarmış. Mısırlılar maskeyi bir sanat haline getirmişler
ve bu şekilde birçok tanrıya saygılarını sunmuşlardır. Değerli metaller ve
taşlardan yapmış oldukları maskeleri, firavunların lahitlerinin üzerine
bırakarak onlara olan bağlılıklarını göstermişlerdir. Krallık dönemlerdeki kullanılan
maskelere örnek vermek gerekirse, genelinde savaş sırasında kullandıkları
koruma ve süs amaçlı metal maskeler (zırh) kullanıldığı dikkat çekmiştir.
Günümüzde ritüel amaçlı kullanılan maskeler bulunmakta ve bunlar karnaval,
kutlama ve dini ritüellerden oluşan gösterilerde kullanılmaktadır. Bugüne
geldiğimizde fiziksel maskenin kullanılmasının gerektiği düşmanca ortam şekil
değiştirdiği için bu tür maskelere gerek kalmamıştır.
Fakat bu düşmanlık
gerçekten kayboldu mu? Teknolojinin ve kolektif mantığın gelişmesiyle
insanların entelektüel gelişimi artıkça maske kullanımına psikolojik bir anlam
yüklenmiyor mu? Ben cevabın evet olduğunu düşünüyorum, çünkü insanın her zaman
korunmaya ihtiyacı vardır. Geçmişte fiziksel saldırgan ortamdan fiziksel maskelerle
korunma, bugünümüzde ise saldırganlık daha ince ve gizli iken psikolojik maskeye
ihtiyaç duyarız, bu da yüz mimiklerinin, jestlerimizin ve vücut şeklimizin
değişmesinden ibarettir.
Zoolojide mimikri
kavramının bulunması rastlandı değildir: Hayvanların bulundukları ortamla aynı
görünmeleri için renk değiştirmeleri ve bu şekilde düşmanlarının
saldırılarından korunmalarıdır.
Mimikrinin insanlarda
da olduğunu düşünüyorum. Ama farklı insanlarda ve farklı koşullarda mimiklerin
değişiminin farklı motivasyona dayalı olduğuna inanıyorum. Mesela aktörler
maskeyi büründükleri kişiyi canlandırmak için kullanırlar. Motifimiz psikolojik
korunma da olabilir, refah yüz ifadesiyle aslında ne kadar kırılgan veya
duygusal anlamda ne kadar çok incitilebilir olduğumuzu saklarız. Ama ne yazık
ki büyük bir kesimin maske kullanma motifi onurlu değildir - yalan,
manipülasyon, kandırma. Bazı insanlar “merhametli” maske takınırlar sırf
hastalıklı meraklarını gidermek ve başkalarının hayatına karışıp, değerli
görünen fikirler vermek için. “Suçsuz
bakış” maskesi - yalancıların kullandığı. İkiyüzlülük maske olarak, daha büyük
bir dikkatle ele alınmalı. Taktiksel ve kibar davranış ve ikiyüzlülüğün
arasındaki ince çizginin anlaşılması epey zaman alabilir. Bazen kibar, süslü
sözlerin ardında tatsız düşünceler gizlidir. İnceliğin arkasında gizlenen
ikiyüzlülük çağdaş dönemin en zararlı ürünlerinden bir tanesidir.
Bu durumları
araştıran bilim dalı vardır - fizyonomi, farklı fizyonomileri araştırır.
Psikolojide bir sürü dal mevcut, yalan söyleme ve yüz ifadesinin (mimiklerin)
değişiminin arasındaki bağlantıyı araştırırlar. Yalan söyleyen insan sık sık
gözlerini yumar, kaşının birini kaldırır, dudaklarını farklı yönlere oynatır,
saçına veya kafasının başka bir yerine dokunur.
Çok kazançlı bir sanayiden
de bahsetmek isterim, üretmekte olduğu ürünü ben şahsen fiziksel ve psikolojik
maskenin arasındaki sınıra yerleştiriyorum. Bu makyajdır: grimler, rujlar,
kremler kozmetik ürünler genel olarak bu grubu oluşturmakta ve burada bir soru
ortaya çıkmaktadır. Makyaj mazur görülebilir bir denemedir, etrafımızdaki
insanları ne kadar güzel ve çekici olduğumuza inandırmak için. Bu şekilde
kendimize estetik anlamda zengin ama hoşgörü anlamımda zayıf bir hayat
planlıyoruz. Buna örnek vermek gerekirse iş başvurularında istenilen aktüel
fotoğrafımızdır. Psikolojik açıdan maskenin kullanımı gerekli midir sorusuna
benim cevabım şudur: bu tamamıyla kullanan kişinin motivasyonuna bağlıdır.
Maske gerekli midir
sorusuna cevap vermem için ilk önce maske kavramı nedir onu belirtmem gerek.
Benim düşünceme göre fiziksel açıdan maske farklı amaçlarla yüze takılan bir
objedir. Bana göre amaç maske kullanımını haklı kılar, bunları da dörde bölmek
mümkündür:
* Ritüel için
kullanılan maskeler - gelenek ve görenekleri korumak için gereklidir
* Karnaval maskeleri -
taşıdıkları eğlence ve kutlama amaçlı gereklidir
* Koruma amaçlı
takılan maskeler - onların gerekliliği tartışılamaz askerin gaz maskesi,
dalgıcın kullandığı maske, kozmonotun uzay giysisi, medikal maskeler, aktörün
kullandığı maske - Batman, Superman, Örümcek Adam, Darth Vader vs.
* Kozmetik maskeler-
kullanımın yararlı olduğu kanıtlanmış olan maskeler
Pandemi sürecine geri
dönersek eğer medikal maske takılmalı mı, takılırsa, hangi amaçla takılmalı,
bence herkes kendi cevabını verecek duruma gelmiş olmalı artık.